A look back at 2022: Perspectives and Reflections

 


 

Wars and Lives lost

In Ethiopia, a significant peace deal mediated by the African Union was finally reached by the warring parties. The Ethiopian government and the rebellious northern regional state agreed to immediate ceasefire and unconditional access to humanitarian assistance, but only after disastrous consequences were inflicted on millions of people  in the Tigray region. The eighteen-month-old civil war claimed the lives of hundreds of thousands of civilians as well ascombatantsand basically rendered the entire population in Tigray at risk and vulnerable. 

 

Though bloody and more deadly than the Russia-Ukraine conflict, the war in Ethiopia received much less international attention and media coverage. International media houses, biased as always, while extensively covering Ukraine through almost uninterrupted coverage, gave a blind eye to the  suffering, plight and horrendous conflict in an already volatile region

 

2022 will mark resumption of an all-out international war involving Russia and Ukraine. The Russian attack on Ukraine in February 2022, marked not only heavy and deadly military confrontation, pitting Russia against Ukraine but also triggered hike in global food prices. Prices of basic commodities incredibly skyrocketed, effectively complicating lives to millions of people around the world, more so in the developing countries.

 

The war in Ukraine, now in its tenth month, shows no sign of de-escalation, but increasingly unfoldits brutal face. Two things that clearly came out from the military confrontation of these two former Soviet member states are both failure of Russia to run over Ukraine in weeks and the barrage of the west to punish Russia by bringing economy to its knees. 

 

COP 27

Many people in the world, mainly in the developing countries are threatened by the climate change and associated effects. Pakistan, for instance, experienced torrential rains this year, where 33 million people were severely affected by excessive downpours which saw the death of 1700 people, displacement of 7 more million and loss of $30 billion worth properties. According to UNICEF, 127,000 schools in those affected regions were either destroyed or partially damaged by the floods, putting millions of school-age children in submerged villages out of education. In Nigeria, heavy rains and subsequent floods destroyed the livelihoods of millions of people who are already in compromised living conditions exacerbated by the shaky and vastly changing security dynamics. In the Horn of Africa, failure of successive rains continued to threaten the livelihoods. In countries like Ethiopia, Somalia and Kenya, food security is still a major concern. Alternating droughts and floods pose serious threat and makes the lives of people so susceptible to climate induced shocks. 

 

Leaders around the world gathered in Sharm El-Sheikh, Egypt in November, attending UN organized COP 27 to seemingly find a solution to climate-related shocks. After a prolonged and sometimes dragged negotiations between the rich countries that are emitting the most fossil fuels and developing nations suffering from the adverse effects of climate change, a breakthrough has been made on this front. A long overdue rapprochement through creation of a loss and damage fund is agreed upon for the first time to possibly compensate most vulnerable nations impacted by the effects of climate change. Nevertheless, it will only remain effective if all are committed and serious about their responsibilities and pledges. 

 

FIFA World Cup

FiFA world cup 2022 was successfully concluded in Qatar just weeks ago. The final match pitted France against Argentina. Argentine won 4-2 on penalties after a roller-coaster 3-3 draw of exceptional drama in a bid to secure world title in 36 years. FIFA reported that in addition to 3.4 million spectators of the cumulative stadium attendance, one million visitors travelled to Qatar to watch the matches.

 

Qatar, the tiny but rich nation in the Gulf delivered the world’s most prestigious football tournament in style and many already dubbed it simply the best world cup ever. This comes in sharp contrast to critics’ attack on Qatar, mostly on non-football related issues. Morocco are the other history-makers in this tournament as they reached semifinals. Their outstanding performance makes them the first African team to reach that stage. Their overall performance was splendid and quite solid. 

 

Elections

 

Horn of Africa

Somalia, the Horn of Africa nation saw a peaceful transfer of power in May after Hassan Sh. Mohamoud secured victory. Hassan Sheikh Mohamoud, the former president of Somalia has made a strong comeback, defeating the incumbent president Mohamed Abdilahi Farmaajo in a three-rounded indirect election. Mr. Mohamoud, a former president campaigned for a peaceful Somalia that is at peace with the rest of the world. His predecessor, President Farmajo has significantly contributed to state-building and recovery of the country, but his defeat also means an end to politics of polarization, a distinct trademark of his reign.

 

In Somaliland, election-related dispute dominated the political landscape throughout the year. Opposition parties argued the legal mandate of the government comes to an end in November, but the Guurti extended the mandate of the government for two more years and shockingly their own for five years! Mandate extension is slowly becoming part of Somaliland political hallmark but seriously undermining the hardly achieved democratic gains. Opposition parties immediately rebuffed this and called for peaceful protests. However, what meant to be peaceful demonstrationturned bloody as government forces killed five unarmed civilians. Also, as I write this review, situation in Las-Anod is tensed after angry protestors took to streets. Security forces shot dead three more protesting civilians. Protests are enshrined in the constitution and shouldn’t warrant such excessive and repressive response. In addition, there is a long-held and deep-rooted grievance that if not carefully addressed,  could explode to full military confrontation.   

 

With regard to elections, although new political associations came into being, consensus is still missing and lots of uncertainties hover around the way forward. 

 

An unfortunate inferno swept through Waaheen central market, the largest market in Hargeisa and destroyed so many livelihoods. It was so sad and heart-breaking to see such fire engulfing in Waaheen, bulldozing millions-worth properties with little or non-existent fire fighting regime. Similarly, fire erupted in Mogadishu and Garisa markets, though much smaller in scale. The very way in which markets are structured and operationalized, often with little or no access, makes them prone to such disasters. 

 

However, the aftermath of Waaheen market fire created a sense of solidarity, a crucial component for recovery and modernization. It’s highly likely that the market will rise again better and brighter. 

 

UK

Rishi Sunak became Britain's first none-white and youngest PM in October. He took over after two consecutive resignations from his predecessors in less than eight weeks. Before him, Lis Truzz, rendered her resignation only after 45 days since she won her party leadership. This comes after an ill-advised economic policy that almost crippled the economy. Earlier in September, Boris Johnson was forced to resign as well, following string of scandals that triggered scores of resignations and walk outs. 

 

Queen Elizabeth of Great Britain also passed away in September at the age of 96. She has been in reign for 70 years, making her the longest reigning monarchy in UK. Her son, Charles, also the longest heir-since he was three-eventually became King Charles III. 

 

Kenya

In Kenya, August 9th  general election results were announced and William Ruto garnered 50.49% of the total votes cast while Raila Odinga also managed to get 48.85%. Unlike the election result disputes in 2017, 2013, and the bloody 2007 riots, this time, the reaction was largely peaceful despite Raila Odinga’s rebuttal of the announced results. Raila as deviant as ever, termed the results null and void but called for a court of law to squash it.

 

Hustlers’ vs dynasties narratives dominated Kenya’s political landscape or otherwise negotiated democracy in the run up to general elections in August 2022. William Ruto, the son of a peasant, banking his earlier humble background presented himself as the leader of millions of hustlers, while he and his camp projected their opponents the sons of former powerful leaders (Raila,Uhuru and Gedion Moi) as dynasties; and Raila specifically as a state project. 

 

As the Supreme Court in Kenya upheld William Ruto's presidential election victory, Raila Odinga’s fifth unsuccessful attempt to cling to the highest office was confirmed. 

 

In Brazil, former president, the leftist labor leader, Lula Da Silva won in the runoff election in November. The incumbent, Bolsanaro remained numb for days before quietly starting handover procedures. 

 

Loss of a legend

Mohamed I lbrahim Warsame aka Hadrawi, an iconic figure in Somali literature; a towering personality and arguably the most famous Somali poet passed on in August. Hadrawi, a household name, remained a symbol and a giant for Somali literature and language. A firm believer of local values and indigenous solutions, the great poet moved back to his hometown, Buroa, where he spent most of his time approximately for the past three decades. Hadrawi left this world, albeit physically, but his legacy will stay alive as long as there is a breathing Somali on this earth. May Allah grant him Jannah

 

Finally, from a personal perspective, the year has been great for me. I had made a steady progress in multiple fronts. I, therefore, remain indebted to the almighty Allah for granting me countless bounties, in which I remain not only mindful but grateful as well. I also look forward to equally peaceful, progressive and prosperous year. 

 

By: Abdirahman Adan Mohamoud 

E-mail: abdirahman.adan@gmail.com


 

 

Diyaaraddii Malaysia MH370 ee la waayey

 


Buugga “The Vanishing of Flight MH370”, cinwaan- hoosaadkiisuna yahay “The story of the hunt for the missing Malaysian plane”, waxa qoray nin lagu magacaabo Richard Quest. Waa buug ku sahabsan diyaaraddii la waayey ee Malaysia ee tirsigeedu ahaa MH370. Qoraaggu waxa uu miisaanka saarayaa, raadcadii la galay si loo helo diyaaraddaas la waayey. Qoraaggu waa wariye ka tirsan telefishanka CNN una qaabilsanaa wararka la xidhiidha duulimaadyada hawada. Muddo 25 sanno ah ayuu shabakadaas warbaahineed ugu xilsaarnaa soo saarida barnaamijyada la xidhiidha diyaaradaha, duulimaadyada iyo guud ahaan socdaalka hawada. 

 

MH370 

 

Sida uu qoraaggu tibaaxayo, MH370 waxay ahayd diyaarad ay leedahay shirkadda diyaaradaha ee Malaysia Airlines. Diyaaraddan oo nooceedu ahaa Boeing 777-200ER, waxay siday 239 qof oo iskugu jiray 227 rakaab ah iyo 12 shaqaalihii diyaaradda ah. Rakaabku waxay ka soo kala jeedeen 15 dal; 152 qof oo Shiinaha u dhashay iyo 50 ruux oo reer Malaysia ah. Labadan dal ayay dadka ugu badani ku abtirsanayeen. 

 

Diyaaraddu waxay ka duushay garoonka diyaaradaha ee Kuala Lumpur, caasimadda Malaysia habeenimadii March 8, 2014, iyada oo u sii jeeda Beijing, xarunta Shiinaha. Waqtiga duulimaadku waxa lagu qiyaasay lix saacadood. Ha yeeshee, markii ugu danbaysay ee diyaaradda war laga helo waxay ahayd 01:19 subaxnimo, afartan daqiiqo markii ay sii maqnayd, goortaas oo ruux loo malaynayo kabtanka diyaaradu qoladii dhulka ka hagaysay macasalaameeyey, maadaama uu ka gudbayay xadka Malaysia, una gudbayay dhinaca Vietnam. Ha yeeshee intaas wixii ka danbeeyey diyaaradda wax war ah lagama helin. Haddii la la xidhiidhayna wax jawaab ah laga waa. Diyaaradda oo ah nooc casri, qalab kala duwan oo dhinaca xidhiidhka ahina ku rakibnaa, dhammaantood waxay u muuqdeen inay hawada ka baxeen, ama laga saaray. Qorraagu wuxuu leeyahay, maaha wax caadi ah oo iska dhaca in dhammaan agab-xidhiidheedku mar kaliya sidan oo kale hawada uga wada baxaan. Sida qoraaggu uu ku nuuxnuusanayo, diyaaraddan iyo nuuceedu, waxay ku qalabaysan yihiin aalado kala duwan, aad u casri ah oo ugu yaraan shantii daqiiqaba hal mar warbixin soo gudbiya. Warbixinahaas waxa ay noqon karaan, joogga ay diyaaraddu ku duulayso, xawaaraha ay ku socoto, xaddiga shidaalka u hadhay iwm. 

 

Warar isburinaya

 

Qoraaggu wuxuu soo tebinayaa warar sheegaya in markii diyaaraddu xidhiidhkii ay dhulka la lahayd go’ay, inay beddeshay jihadii ay u socotay. Dhinaca Malaysia inay u soo noqotay ayaa la sheegay. Raadaarada ciidanka cirka ee Malaysia ayaa la soo wariyey inay qabteen diyaaradda oo hawada Malaysia dul maraysa. Sida qoraaggu qabo, sababo loo badinayo dayac iyo xilgudasho la’aan ka yimi dhinaca ciidanka cirka ee Malaysia ayaa u suurtagalisay diyaarad aan la hubin, xidhiidhna la lahayn xafiisyada hawada laga maamulo inay hawada dalkaas ku jirto. Khubaradu waxay qabaan buu leeyahay in diyaaraddo dagaal la kiciyo oo lagu qasbo inay soo fadhiisato. Dunidan maantu, gaar ahaan wixii ka danbeeyey weeraradii 9/11 ee Maraykan, diyaarad aan la hubin oo hawada iskaga jirta, khatar amni oo wayn in loo aqoonsan yahay ayuu carrabka ku adkaynayaa. 

 

Sida diyaaraddan war looga waayey maadaama ay tahay si aan looga baran shilalka diyaaradaha, waxa soo baxay warar badan oo kutiri-kuteen ah. Waxa ka mid ah in diyaaradda la toogtay oo la soo riday; in diyaaradda la afduubay, dadkana madaxfurasho meel loogu haysto iwm. Dood kale oo dadka qaar qabaan ayaa waxa ay tahay in labada duuliye midkood fal ismiidaamin ah ku kacay, agabka isgaadhsiinta oo dhanna si ogaan ah u damiyey. Ha yeeshee, qoraagga oo adeegsanaya khibradiisa soo tabinta shilalka diyaaraduhu, wararkaas oo dhan gaashaanka ayuu u daruurrayaa. 

Falcinta Malaysia

Qoraaggu wuxuu aad ugu dhaleecaynayaa shirkadda diyaaradaha iyo dawladda Malaysiyaba sida ay u maamuleen kiiskan. Ugu horayn, wuxuu ku dhaliilayaa in warkoogu gaabis ahaa, is burinayey oo iska hor iyo daba imanayey. In dadka ehelkoodu diyaaradda ku jireen si xun loola dhaqmay oo warbaahintu nifaas aanay siin goor ay u baahnaayeen inay ehelkood u baroortaan oo aqbalaan culayska soo waajahay. 

 

Marka uu ka hadlayo isburinta wararka, wuxuu tusaale u soo qaadanayaa warka tirada dadka diyaaradda saarnaa. Sida aan kor ku soo sheegnay, diyaaraddu 239 qof ayay siday. Kontameeyo kursi ayaa banaanaa. Ha yeeshee, waxa jiray afar qof oo aan magcyadooda la hubin. Magacyadii iyo baasabooradii ay siteen ayaa dadkii lahaa ay hadleen oo la hubiyey inay nool yihiin. Dib ayaa laga ogaaday in baasaboorada la soo xaday. Tani waxay sii xoojisay tuhunka ah in fal afduub ama argagixiso aan meesha laga saari karin. Gadaal ayaa se laga hubsaday, in wiilasha baasaboorada la soo xaday ku socdaalayey aanay argagixiso iyo afduub midna shuqul ku lahayn ee laftoodu, sida rakaabka kale, dhibbanayaal u yihiin sabab aan wali si wacan loo fahmin. 

 

Saraakiisha reer Malaysia markii kiiska wiilashan warbaahintu qodqoday, jawaab lagu maadsado, marna muran kale dhalisay ayay ka bixiyeen. Sida wariyaha qoraagga ahi inoo soo tebinayo, iyaga oo malaha is leh muujiya inaanay dadkani u muuq ekayn reer Asia, ayay warbaahinta doc kale isla aadeen. Mas’uul arrinkan warbaahinta kala hadlayaa, wuxuu yidhi:

 

Ma maqasheen ciyaartoyga la yidhaa Balotelli? Sida uu u eg yahay, ma aragteen? Dee ninkaas baa Talyaani ahe, ka warrama? 

 

Wariye ayaa markiiba su’aal kale la soo booday oo waydiiyey inuu u jeedo, inay madow ahaayeen?

 

Markan wuxuu ku gaabsaday, inaanu rabin inuu halkaa hoos uga sii dhaadhaco, laakiin wuxuu ku adkaystay in aanay nimankaasi dadka reer Asia u muuq ekayn. 

 

Qoraagga iyo Malaysia Airlines

 

Shirkadda diyaaradaha ee Malaysia Airlines oo la aasaasay sannadkii 1947, waxay tartan saddex geesood ah oo adag kala kulantay, AirAsia oo fadhigeedu yahay Bangkok, Thailand iyo shariikadaha diyaaradaha ee Khaliijka laga leeyahay: Emirates, Etihad iyo Qatar Airways. Afartuba waa shirkado ka waaweyn, ka hayn badan, ka maamul wacan, kana macaash badan. 

 

Dadaal dib u habayneed oo lagu sameeyey shirkaddan Malaysia Airlines ayuu qayb ka noqday barnaamijka ganacsiga socdaalka ee CNN. Waa halka ay iska soo galayaan qoraagga buugan Richard Quest iyo shirkadda Malaysia Airlines. Qoraagga iyo koox uu hoggaaminayo ayaa la duulay duulimaadka MH9185 ee Hong Kong iyo Kuala Lumpur, bilo uun ka hor dhacdadii MH370. Qoraagga iyo kooxdiisu, waxay fursad u heleen in duulimaadka gudihiisa muuqaalo kala duwan ay duubtaan, isla markaana fasax loo siiyo inay galaaan halka diyaaradda laga dirawalliyo(Cockpit). 

 

Sarkaal Fariq Hamid ayaa ka ahaa sarkaalka koowaad ee caawinayey kabtanka diyaaradda. Fariq Hamid waa isla sarkaalka koowaad ee diyaaradda la waayey ee MH370. Isaga iyo kabtan Zaharie Ahmad Shah ayaa duulimaadkan la waayey duulinayey. Qoraagga buugga iyo sarkaal Fariq Ahmed sawir ay ku wada galeen diyaaradda hore guudkeeda ayaa markii danbe baahay oo baraha bulshada qabsaday. Sida qoraaggu sheegayo, dadka qaar waxaabay gaadheen inay yidhaahdaan wariyahani wax buu ka ogaa shirqoolka diyaaradda

 

Raadco iyo Raad la’aan

Dawladda Malaysia iyo dalal badan oo kale waxa ay galeen raadco xoog leh. Raq iyo ruux in diyaaraddii iyo rakaabkii saarnaa meel uun lagu sheego ayaa waysada loo biyaystay. Malaysia diyaaradda ayay lahayd, qaanuun ahaanna iyada ayay mas’uuliyadda koowaad ee raadcadu saaran tahay. Shiinaha, rakaabka u badan ayaa dalkooda ka soo jeeday. Iyagana culays wayn ayaa saarnaa oo ah in dadkaas nolol iyo geeri meel uun lagu sheego. Australia, waxa ay ku dhawdahay biyaha caalamiga ah ee koonfurta badweynta Hindiya, halkaas oo loo badinayo in diyaaraddu ku dhacday. Maraykanku isna maadaama diyaaradda lagu sameeyey dalkiisa, dawladda Maraykan iyo shirkadda diyaaradaha ee Boeing, xiise gaar ah bay u qabaan in la ogaado sababta burburka ama cillada ba keentay. 

 

Dunida maanta waxa ka shaqeeya 1200 oo diyaaradood oo ah noocaas la waayey ee Boeing 777. Bedqabka diyaaradahan iyo rakaabka ay xambaaraan ayaa ku jira in la fahmo dhibta dhacday iyo waxa ay salka ku hayso. Sidoo kale, dalal badan oo saaxiib iyo jaar ba leh, ayaa gacan ka gaystay raadcada raqda diyaaraddan. Markii ay ugu badnayd, 34 diyaaradood iyo 40 markab oo ka kala socda 26 dal ayaa ka qayb qaatay helida diyaaraddan qiimaheegu taagnaa $250 milyan, isla markaana shaqaynaysay 11 sanno, 9 bilood iyo 9 cisho. 

 

Waxa la adeegsaday qalab iyo teknoolaji inta ugu saraysa ee aadame maanta haysto, haddii ay tahay, diyaarado, maraakiib, kuwo badda gunteeda quusa oo jabaqda dhegaysta, satalaydho, iyo farsamo kasta oo miciin la biday. Waxa la baadhay dhul baaxad leh iyo badweyn fog oo gaadhideedu aanay sahlanayn. 120,000 km oo isku wareeg ah baa lagu sheegay baaxadda biyaha la baadhay. Wax raad ah ha sheegin. Haddii laga tegi waayo, 16 bilood ka dib musiibaddii MH370, walxo loo maleeyey inay qayb ka ahaayeen burburkii diyaaraddaas ayaa laga helay xeebaha jasiiradda Reunion Island ee badweynta Hindiya. Baadhitaan ka dib, ugu danbayn, August 5, 2015, ayuu Raysalwasaarihii Malaysia Najib Razak, ku dhawaaqay in walxaha la helay, qayb ka yihiin burburkii MH370. Reunion Island, maadaama ay ahayd mustacmarad Faransiis, haddeerna maamulka Faransiis hoos tagto, waxay noqotay in walxihii baadhid dheeri ah loogu qaado Paris. Inkasta oo luqadda Faransiisku adeegsaday ka dabacsanayd tii Malaysia, haddana, baadhis ka dib, waxay qireen, in walxahaasi qayb ka ahaayeen diyaaradda raadcadeedu mucjisada noqotay ee MH370. 

 

Aragtida qoraagga 

 

Qorraagaa oo muddo 25 sanno ah ka soo shaqaynayay warbaahinta, gaar ahaan teeda la xidhiidha diyaaradaha iyo shilalka ka dhasha, waqti badan ayuu galiyey furfurida surginta ku gedaaman diyaaraddan MH370. Laakiin ayaadarro, wax wayn oo la sheego ma soo helin. Kaligii uun maaha ee khubarada hawada iyo diyaaradaha oo dhammi, way furufuri kari la’ yihiin halxidhaalaha diyaaraddan. Jawaabaha ay la shiryimaadeen, su'aallo ka mugweyn jawaabaha ayay dhaliyeen. 

 

Qorraagu wuxuu soo qaadanayaa shilal diyaaradeed oo fara badan oo uu ka soo warramay. Wuxuu soo xiganayaa sahan ay samaysay shirkadda diyaaradaha samaysa ee Boeing. 61% shilalka diyaaraduhu waxay dhacaan marka ay diyaaraddu kacayso ama soo cagadhiganayso. Shilka diyaaradeed ee dhaca marka ay diyaaraddu gaadho jooggii ay ku duulaysay (cruising), ma badna, haddiise ay dhacaan, waxa xisaabta lagu daraa, qarax ama gantaal lagu dhuftay. Shilalka diyaaradeed ee qoraaggu ka soo warramay, isla markaana si wayn u barbardhigayo tani mucjisada noqotay, waxa ka mid ah shilkii Air France 447 oo ku burburtay koonfurta badweynta Atlantic 2009, kuna dhinteen 228 ruux. Korean Airlines 007 oo 1983 Soofiyeetku soo rideen mar ay dul duulaysay badda Japan, kuna dhinteen dhamaan 269kii qof ee saarnaa. Air India A1182 oo bam lagu qarxiyey 1985kii iyada oo dul duulaysa xeebta Ireland, halkaasina ay ku qudh waayeen 329 qof ee saarnaa. Diyaaraddii Pan American PA103 ee lagu dul qarxiyey Lockerbie, naftoodana ku waayeen 259 oo saarnaa. Diyaaraddii lafteeda Malaysia laga lahaa MH17 ee 2014 koonfurta Ukraine lagu dul qarxiyey markii gantaal dhulka laga soo riday la la helay, isla markaana ay ku dhinteen dhamaan 298kii qof ee la socday. Diyaaraddii Germanwings 9525 oo iyada la duuliyihii si ula kac ah buuraha Alps ee Faransiiska ugu dhuftay, halkaasna ku dilay dhammaan 144 rakaab ah iyo 6 shaqaale ah. In duuliyahaas madaxa laga ga jiray ayaa markii danbe la xaqiijiyey. Qoraaggu duulimaadyo ciiddaas ka badan oo ayaanxumaaday ayuu tusaale u soo wada qaadanayaa. Wuxuu dul istaagayaa mid walba inta ay qaadatay in la ogaado shilka dhacay, in la helo sanduuqa madaw iyo guud ahaan sida loo maareeyey. Sidaas oo ay tahay, wuxuu qirayaa oo la isku raacsan yahay, in duulimaadka hawadu yahay ka ugu badbaado badan. Tusaale, sannadkii 2014, 3.6 malyuun oo qof ayaa adeegsaday duulimaad, halka 993 dhimasho oo kaliya la diiwaangaliyey isla sannadkaa.

 

Qoraaggu wuxuu si adag uga hor imanayaa aragtida odhanaysa in labada duuliye midkood ee MH370 diyaaradda afduubay, fal ismiidaamin ahna ku kacay. Kabtanku, Zaharie Ahmed Shah, 53 jir waayo arag ah buu ahaa. Wuxuu duulay 18,365 saacadood. Gacanyarihiisa koowaad Fariq Abdul Hamid, 27 jir 2763 saacadood duulay ayuu ahaa. Ma jirin sabab lagu rumaysto in xaalad caafimaad midkoodna ku jiray. Labada ba waxa lagu sheegay laba ruux oo nolol degan ku jira, ku faraxsan mihnadooda oo aan isku buuq iyo wax la mid ah qabin.

 

Qoraagga isaga aragtidiisu waxay u badan tahay in cilad farsamo oo wayn ay dhacday, taasi oo keenaysa in dhammaan agabkii war-isgaadhsiintu gubtaan ama hawada ka baxaan, duuliyeyaashuna galaan xaalad tamarbeel ah ama miyirdoorsoon oo kale ah. Ha yeeshee, waxa uu qiranayaa inaanu jawaab u hayn sababta ay diyaaraddu, sida la xaqiijiyey, 7 saac oo danbe u sii duulaysay. Isku soo xoori oo, ilaa imika sabab cad oo diyaaradaasi ay ku dhacday ama ay ku maqan tahay, ilaa maanta cid haysaa ma jirto. 

 

Maxaa iiga baxay?

 

Diyaaradaha aad baan u adeegsadaa, qof ahaanna, xiise gaar ah baan u qabay fahanka surgumadan xidhan. Akhriska buuggan ka dib, diyaaradaha samayskooda, siday u duulaan iyo shaqada duuliyayaashu kala qaabilsan yihiiin ba, intii hore wax ka weyn ayaa iiga baxaya. Intaan buuggan akhriskiisa waday oo aan mar safray, dareen aan hore iigu jirin ayaa i galay. Buug kale ayaan maalintaas sii qaatay, kanna hakad ayaan galiyey. Calaashaan sheekadu waa tii dhulka ee maaha tii cirka! Waxaan filayaa, wax badan oo aan iska dhaafi jiray, hadda ka dib inaan u fiirsan doono oo ay macno gaar ah ii samayn doonaan. 

 

Sidoo kale, markaan dhuuxay waxa xoog, tamar, tab iyo xeelad la galiyey raadcada diyaaradda iyo sida faromadhnaan looga joogo. Hadii aan u fiirsaday hantida, waqtiga iyo xoogga la galiyey xal u helida halxidhaalahan, goor waliba aqoonta iyo awooodda aadamuhu meel aad u sarayso marayso, wuxuun baan dhacdadan si weyn uga sii dhex arkay mucjisada abuurka kawnka iyo waynida Ilaahay ee wax la la simaa aan la soo helayn. 

 

Badweyn baaxad leh ayaa la baadhay, qalab noocii ugu danbeeyey ah ayaa la adeegsaday, laakiin buuraha waaweyn, jeexjeeyada iyo waraqyada sagxadda hoose ee badda loogu tagay, waxba waa laga keeni kari waayey. Sida la soo weriyey, horta meel aadame gaadho maaha, haddii uu gaadhana meel lagu negaan karo ma aha. Qalabkii sagxadda badda lagu dajiyayna, buurahaas iyo abuurka juqraafiyeed ee gunta hoose ee badda wax weyn oo lagu go’aan qaato ka keeni waaye. Aadame waa dadaalay, aqoon heersare ahna waa adeegsaday, laakiin ruux kasta oo aqoon badan, Alle oo ka sii wada aqoon badan, ka awood wayn ayaa jira. Xaqiiqadaas ayuun buu akhriska buuggani igu sii baraarujiyey!

 

Qore: Abdirahman Adan Mohamoud

E-mail: abdirahman.adan@gmail.com


 

Sideed wax u qortaa?

Mararka qaar naftu ma ku dirtaa oo wax qor ma ku tidhaa. Garashadaada ma carisaa oo muuqaal maskaxeedyo ma isku dubarridaa. Ma moodaa in rabitaan xoog badan oo waxsoosaar dhinaca maskaxda ah, naftu kugu dirqiyayso, haddana hiyigu ku hakinayo. Doonistaas xoogga lihi adiga oo uba hoggaansan, misana dhinac aad ka bilawdo ma garan waydaa. 

Sideedaba horta sideed wax u qortaa? Sideed qoraal ku soo saartaa? Marka aad go’aansato inaad maskaxda tuujiso, ma inta aad qalin iyo warqad qaadato (ama intan danbe aalad adeegsato) uun baad wax dareerisaa? Ma fikrad ayaad horta dhistaa, ka dibna adhaxdaa oo qortaa? Ma tusmo ayaad horta samaysaa, ku horaysaa oo ku hagta? Mise horta waad fikirtaa, maskaxda maashaa oo qoraalka ku dhex diyaarisaa? Ma weedho uun baad iska dareerisaa, marka danbe isku toosisaa, mise kolba dhibicda kugu soo dhacda ayaad dhitaysaa? Cinwaanka maxaad ka yeeshaa. Marka hore miyaad raadisaa, mise gadaal ayaad ka heshaa?

Qoraal qaayo leh

In lagu kala duwan yahay u badi. Ruux ba inay si ugu badiso la soo weri. Tayda waxaan ku sheegi karaa isku dhaf. Nooca qoraalkuna waa sarjaraha ugu wayne la soco. Isku si u qorshayn maysid haddii aad qorayso qoraal cilmiyeed, maqaal ama sheeko-faneed. Mid waliba qaab gooni ah buu leeyahay. Ha yeeshee, qoraalada qaayaha lihi, wax badan ayay wadaagaan. 

Mar baa jirta aan qalinka iska qaato uun oo maskaxdu maaxato oo laga yaabo inay murti dararto. Jeer kale oo waxa jirta aan qoraal hollado, balse aad maskaxda moodo inay mudaharaad ku jirto, oo waxba soo tuujin waydo. Maxsuulka xubnaha jidhka oo aan wada socon tani ku daa. Gacmo wadajir bay wax ku gooyaan sow ma ahayn murtidii Soomaaliyeed. Sidani, mararka qaar, xitaa hawlaha shaqadayda rasmiga ah la xidhiidha waan kala kulmaa. Mar baa jirta degdeg wax lagaaga rabo, laakiin haddana si uun aad uga maagayso. Markan oo kale, qof ahaan, haddii aanu jirin degdeg ama culays maangal ah, waxay iigu tamarisaa inaan iskaga kaco oo baylah kale ku tooso. Mar danbe oo aad moodo inay wax furfurmeen ayaan sii daayaa wixii aan hayey. Markani aan godlado, necbiyaa ciddii ama ruuxii maskaxdaa irmaanaatay, gaagixisa ee wax kale la soo doonata. Maxaan dhibsadaa ciddii dabuubtaa aan dareerin rabo, hakad galisa ama dhantaasha. 

Marar baa jira aan dhib kala muto helida mawduucii aan wax ka qori lahaa. Mawduuc marka aad hesho, marinkii waad haysaa. Mar kale oo waxa dhici karta qoraal habqan ah aad iska dareeriso. Markan waa qabyo. Haddiise la isku dubarido, wax macno leh, waa ka soo bixi karaa. Midhkan ha yaraysan, waxaba dhacda, qormo ujeeddo la’aan iska bilaabantay, in marka danbe, dabcan hawl dabadeed, ta ugu wacan soo baxdo. 

Fahan oo faaqid

Mawduuca aad wax ka qorayso, fahan oo dhuux. Akhriska badso, qoraayo kala duwanna waxsoosaarkooda maskaxeed dhugo. U fiirso habqoraalkooda; sida ay weedhaha u dhisayaan, xulashada erayga iyo dulucda hadalka. Qoraalkaaga, inta aanad baahin, kala huf oo kala haadi. Ku noqnoqo oo isha ka gur. Hubi oo tusmee. In cidi isha kaa daba mariso ceeb ha u arkin. Ishaadu wax ay ilduuftay in ta ruuxa kale qabato ayaa suurtagal ah. Sidaas ayaabay u badan tahay. Isku kalsoonow, kaligaana ha is wada mahadin. Labadan isku miisaan. 

Aftahamo dhigan

Fududee oo ha adkayn. Erayo sahlan oo la wada fahmi karo adeegso. Xeerarka qoraalka ha u daymo la’aan. Hakad, joogsi, halkii xaraf wayn u baahan, xuruufta laballaabanta, intaba si gaar ah uga feejignow. Adeegso hadal-bilayaasha farshaxamada muujiya sida duurxulka, sarbeebta, qofaynta, halqabsiyada iyo humaagaynta. Isku day in qoraalkaagu hungurimar yeesho. Inuu noqdo kii Xasan Sh. Muumin AHUN sheegayey markuu erayga dhigan ee Soomaaliga ka hadlayey ee uu lahaa: Carrabku qaldi maayee, Sidii caanaha qudhqudhiya”. Waa halkii macallinkaygii jaamacaddee, Prof. Faarax Cabdillaahi Fariid, ‘Faarax Shuun’, AHUN haddii aad rabto in qoraalkaaga aan laga xiiso dhicin, quraanka aad u akhriso. Waxaad ka dheefi sida fikrad loo soo dhiso, loo soo bandhigo, misana si asluubaysan oo awood badan loogu raaciyo weedho xoojinaya doodda. 

Asalka banaanna, dad bay u fududahay inay fikradaha ku gudbiyaan erayga dhigan. Hadda imika abwaan tix ahaan aragti ku soo gudbinaya ka hadli mayno. Waa ruux tiraab wax inoogu sheegaya. Dadkaasi waxay xirfad gaar ah ama hibo u leeyihiin helida ereyo wada dhiibsan oo habdhac iyo baadisooc gaar ah leh. Waa aftahano ku tamarisa gudbinta adduun-arag qoddobaysan, nidaamsan oo akhristaha qunyar uga daadega. Waa farsamo ruux kasta oo ku dadaalaa baran karo oo ka lib keeni karo. 

Xilkasnimo ogow

Ogow qoraalku waa mas’uuliyad. Waa shaqo ay tahay in si xilkasnimo ah loo guto. Isagu waliba hadalka la iska yidhi, wuxuu dheer yahay, waa dhaxalgal oo wuu dhigmayaa. Waa halkii hoobalkii Cabdi Sinimoo’e, AHUN, “Wixii la qoraa, quruumo hadhee, muxuu hadal qiimo leeyahay.”

Amaanadaas waa in qalinku u guto si xilkasnimo ah. Ruux jeclaysi iyo eex kuma tamariyo. ‘Walee qaaf ujeeddo leh, qiimahayga kuma rido’, waakii ku maansooday macallinkaygii, abwaan Gaarriye AHUN. 

Qalinka mas’uulka ah, waxa ka reebban, ruux ku weerar, ku difaac, ku aarsi  iyo ku danaysi gaar ah si aad si leexsan dux ugu hesho. Waa xil ay tahay in cidda kartidaas lihi ay qiimigeeda ku baraarugsanaato, ka dibna umadda ugu adeegto hubanti, hufnaan iyo asluub.

 

WQ: Cabdiraxmaan Aadan Maxamuud

E-mail: abdirahman.adan@gmail.com

 

 

 

Russia-Ukraine war: Analysis and Insights

The war in Ukraine, now in its eighth month, shows no sign of de-escalation, but, conversely, its brutal phase is increasingly unfolding. Clearly, Putin’s ill-advised move of running over Ukraine within weeks; and installing a puppet government is not only shattered, but also a big political miscalculation, exposed.

Russian forces lately retreated or were forced to retreat to few pockets, often with a high Russian-speaking communities concentration. The dream of Kiev’s fall was dropped early on this onslaught, although intermittent air strikes continue. Instead, annexation of some territories following questionable referendum, which west describes as sham plebiscite, others see it as face saving technique, is the latest attempt to show might. The stiff resistance from the Ukrainian army, receiving billions of dollars, mostly in the form of military supplies mainly from America; and to a lesser extent from Europe, leaves this desire weary. 

The morale of Russian troops is said to be at its lowest point since the disgraceful Soviet exit of Afghanistan in late 1980’s. Commanding generals were dismissed severally one after another, reservists called up and mass mobilization exercise is well underway. Massive exodus of young people to some of the neighboring countries is also reported. All these acts tellingly expose desperate moves by the regime.

Air missile defense system

As Russia intensified lately air raids on Ukraine’s cities including Kiev, the capital city, targeting landmarks such as energy infrastructures, western countries once again promised to stay beside Ukraine in this war. NATO ministries of defense agreed to provide air missile defense system to Ukraine to counter Russian air strikes. They also went a mile ahead since 14 countries of NATO members agreed better air defense system in their territories.

There is a fear that Russia, having the world’s largest nuclear stockpile, might unleash nuclear weapons. However, military analysts are of the opinion that nuclear war is unlikely, but, given successive setbacks, Russia might tempt to use tactical nuclear weapons.

Global recession 

As a result of Russia-Ukraine conflict, many countries around the world, are experiencing, perhaps, for the first time in many years, huge spike in basic food prices and commodities. Equally, oil and gas prices surged, prompting energy crisis and effectively complicating lives to millions of people, primarily in the developing countries. This conflict also adversely impacted on global economic conditions as the world faces, sadly, the worst global food shortages for decades. Still worse, climate change-induced shocks, in the name of floods and drought pose detrimental effect to many developing nations in the world. Needless to mention economic crisis and supply chains disruptions perpetuated by COVID-19.

World Bank and IMF in their annual gathering this week in Washington warned of a global recession as countless countries around the world are seriously affected by inflation and high prices of fundamental amenities. A grim world economy assessment by IMF depicts stormy waters and projects downgraded global economic growth next year. 

Countries with open and mature public discourse, inflation and rising prices activated demand-side of governance. Hence, in return, responsible governments are forced to change their economic policies. Governments are, for instance, increasing their spending by subsidizing households in the soaring energy bills, transportation and health insurance coverage.

Economic sanctions

The overrated economic sanctions on Russia, has so far little or no impact for Russia is still able to run a high-priced military operation in Ukraine. The barrage of American and European sanctions so far failed to bring Russian economy to its knees, as per earlier vows. Sanctions might setback Russia’s economic development in the long run but relying on his country’s vast gas and natural resources, Putin remains as deviant as ever. In terms of military operations, both Russia and the west are reported to have depleted their army arsenals.

Hypocrisy at its finest

While the war in Ukraine is unfortunate and claims the lives of so many innocent people, it exposed few other facts. Anti-war protests and solidarity with Ukraine were visibly seen every sector, anywhere in the west. It is crystal clear in business, sports and media, to mention a few. When, however, other oppressed societies face such atrocities, solidarity evaporates. In some cases, Muslim-related ones, for instance, such aid is even a prosecutable offense, let alone support and lending a meaningful help. Hypocrisy at its finest!

Resilient and united

Finally, many believed that Ukraine, although it is the most populous; and the second largest economy after Russia in the Soviet Union yet will not stand against the heat of Russian invasion. Ukraine -thanks, ostensibly to the generous support from its western allies- not only fought back but succeeded to recover portions of its taken territories from Russia. It also maintains a costly but deadly nationwide resistance. Its comedian-turned-president, through his nightly press briefings, is providing incredibly strong leadership. They say leadership is about effective communication and influence. To many, he is now a war hero. His people, the Ukrainians- around 43 million, remarkably remain united, resistant and deviant.

By: Abdirahman Adan Mohamoud

E-mail: abdirahman.adan@gmail.com

17/10/2022 

Joy, small mishaps and treasure recovery.

After weeks in Mogadishu, Hargeisa and Borama, here am on board of my return flight. This was rather a unique trip, I might say, considering the feelings attached to it: lots of joy and some tears. Joy in the sense that it helped me reconnect with colleagues, counterparts, family members and friends, some of whom, I haven’t seen close to two decades, hence warranting joy and rejoicing. Tears, of course, refer to loss of a friend and lately, a colleague, while on mission.

Heightened Alert

The first leg of the trip took me to Mogadishu, where my arrival, coincidentally, happened at a time with heightened security alert. Intensified fighting with AS was reported in a number of regions, mainly in Hiiraan and Galgudud. Local militias, known as Macawisley, fed up with shock and awe; and getting moral and material support from the army waged war against strongholds of AS. Understandably, security situation is tightened in many of Mogadishu’s landmarks including the place of my stay. This unfortunately, limited my movement and interactions with some of my colleagues and friends, whose discussion I could hardly wait for. After an extended period of virtual engagement, face-to-face discussion meant a lot. Working together, while output delivery is flavored with collegial laughter is what I missed and longed for.

Magnificent Landmarks

However, I managed to visit the newest and probably, the most beautiful mosque in Mogadishu, if not in the entire region, to attend Friday sermon. Recently built by a businessman, the giant Ali Jimale Mosque with state-of-the-art outlook, designed, perhaps, with Ottoman Empire-like architectural design, will clearly attract many devoted worshippers and, if situation allows visitors alike. Praying there, whilst reminiscing so fondly the beauty and blessings of Prophet Mohamed’s (PBUH) mosque in Madina was refreshing, heart-enriching and so profound.

Airport mess up

On my way to Hargeisa, the airline I used was marred with unscrupulous behavior and acts from airline ground staff. First, the long queues and lines in the domestic terminal was chaotic. We had no option but to spend hours in security screening. After finally presenting my ticket to airline staff at the designated counter, the lady in the desk naively dismissed my ticket as mistaken and belonging to another airline. I had to protest, of course politely, and request her to look into it more carefully since the one she is referring to is already used. Still hard to understand, she sought clarification from her colleague sitting beside her, who looked not only senior to her but also more experienced. They come back with equally another blunder- that reference number is missing and therefore, I don’t have a valid ticket. Whatever explanation I provided in that tensed moment, within a chaotic atmosphere, fell on deaf ears. Seeking attentive ears to listen to my case, I escalated my issue with seemingly a senior ground staff member. Surprisingly, he repeated similar sentiments and when I kept explaining how my ticket is combined with different legs, he walked away, clearly in disagreement. Trying to get hold of him, I asked what other options he could think of. Buy a new ticket, he responded dismissively.

Considering that it is a weekend, offices are closed, and it is hard to reach travel agency, also mindful the upcoming burial, I had to buy a new ticket. Again, I didn’t carry sufficient money and ATM machines were far, but my colleague Mohiaidin, who is always so supportive and helpful, immediately wired the remaining balance electronically.

Upon arriving in Hargeisa, the following morning, I wrote to the ticket issuing authority, informing the mess up and urging them not to reimburse the airline on that leg, as I was forced to buy a new ticket. Interestingly, when issuing office reached out to the said airline, they reported a no-show case! I put this simplistic explanation to an end after sharing the new ticket, while they daringly issued two tickets for the same passenger, with two different costs.

Mind-blowing discussions

Putting this aside, I am delighted to have met with; and engaged in reassuring chats with old and new friends, admirers and acquaintances. Extremely happy to move around in Hargeisa, mostly in early evenings, as an invited guest; and taken to various food courts. Our discussion often centred around self-discipline, personal and career development, current state of affairs, humanitarian-development nexus, anchoring good governance on wealth creation, quality education, genuine learning, acquiring marketable and specific skills and continuing life-long learning appetite.   

PCR Test still a requirement

On my way back, I struggled to understand the rationale behind having a negative PCR test at Hargeisa airport, while already leaving. It is ironic to see that PCR test is still a requirement for outgoing travelers; and strangely enough, not for incoming ones, who clearly could pose greater health risk. Worth to note that many of the travelers are vaccinated, some even triple-jabbed including the booster. So Am I. This doesn’t make sense and should stop immediately.

National Treasure

While there, I managed to collect my university-era belongings. Notebooks on various undergraduate courses along with other learning materials constitute reclaimed huge intellectual treasure. Everything there - handwritings, explanation of concepts and theories as well as essays -put me back to an old learning roller coaster. Going through these notebooks lately only reinforces how lots of info could easily fade away as old memories are replaced by new experiences. Revisiting such notes, I hope, will help me deep dive topics in the subject matter and beyond.

Conclusion

Anyway, sitting here at the airport, in a middle of a four-hour-long layover on my way back, thrilled to be associated with such brilliant and caring people in different locations in one way or another.

Finally, I would like to register my appreciation to all those who made my short stay there so lovely and memorable!

By: Abdirahman Adan Mohamoud

E-mail: abdirahman.adan@gmail.com

08/10/2022

 

30 Janaayo 1984- Sheekada markhaati goobjoog ahaa

Subax degan oo waa samaad noo baryey ayay ahayd. Subax dhulka ceeryaan qarisay oo aragtidu aanay wacnayn. Maalmuhu kala tilmaamane, waa Isniin, oo ah ayaantii suubanaha nnkha uunka la keenay. Waa 30/01/1984. Fasalka shanaad ee dugsiga hoose dhexe ee Wiilasha Boorama- beryahaas Dheyga ayaa loo aqoon ogaaye- ayaan ku jiray. Al-Aqsa ayaa dugsigaas hadda loo yaqaan. 5X ayaan ahaa markaa, bilo ka hor ayaanan ka soo wareegay dugsiga hoose ee Aloog (Qasabka) oo aan 1aad ilaa 4aad ku soo qaatay.

Nusasaacihii markii aan ka soo noqonay, ayaan mar kaliya guux iyo sawaxan wada socda maqalnay. Mise muraayadihii daaqadaha ee fasalkii aan ku jirnay ayaaba soo daatay. Waa diyaarade ka yaaca ayaa xigtay. Allow kula baxso. Arday waliba halka uu is lahaa waad ku badbaadi kartaa ayuu u cararray. Carruurnimadii waxaan maqli jirnay, diyaaraduhu waxay rabaan inay qarxiyaan kaalmaha/kaydka shidaalka si magaalada oo dhammi u olosho. Aniga oo taa maanka ku haya ayaan is idhi dhinaca duurka u carar. Qiiqii, siigadii iyo uuradii qaraxyada ka dhashay ayaa dhulka oo dhan wada qariyey oo jihooyinkii ayaa iga qasmay. Ninkaygii is lahaa dhinaca barraxa u baxso, waxaan is arkay saacado badan ka dib, aniga oo horjiifa xanaanada dhexe ee hooyada iyo dhallaanka, isla markaana wax ka yar konton mitir u jirta dugsiga Sh. Cabdiraxmaan Qaadi oo ah halka dhibta ugu badani ka dhacday. Mar danbe oo qiiqii iyo uuradii kala yaraadeen oo aan kacay, dhaqaaqna is idhi, ayaan waa isla doonasho Allee, la kulmay hooyaday oo xaruntaas hooyada iyo dhallaanka ka soo baxaysa. Gacanta ayay i qabatay oo i soo kaxaysay. Mar alla markii aan gurigii soo gaadhnay, gaadhi ordaya ayaa yimid. Mee carruurtii, fuula gaadhigan. Hooyo iyadu show markiiba dhinaca dhakhtarka ayay u oroday markii loo sheegay in aabahay ku jiro dadka dhibtu soo gaadhay. Gabadha iga wayn, walaashay Caasha Aadan iyadu waa diiday inay na raacdo oo waxay tidhi, aabahay waxa ku dhacay oo aan ogaado ma ahine, tegi maayo. Sidaa ayaa intii aan anigu ugu weynaa na loo qaaday oo Faaraxyo na loo geeyey. 

Habeenkii ayaa gurigii la nagu soo celiyey. Markiiba waxaan arkay sariirta maydka lagu qaado oo banaanka taal. Dad dumar u badan oo guriga jooga. Wax baan isku wada gaysgaystay oo war dhiilo lihi inuu naga horreeyo waan iska maleeyey. Gurigii mar kaliya waa ka oohin is qabsaday markii aan soo galnay. Habaryartay, hooyaday la dhalatay, Xasna Caateeye Qayaad AHN  ayaa gacanta i qabatay, "Habo ha ooyin ee quraanka akhri" ayaan hadalkeedii ka sii xasuustaa. Kitaab quraan ah oo sideed jisle ah oo aabo Allah ha u naxariistee ii soo furay ayay ii dhiibtay. "Sow Yaasiinka ma aad gaadhin habo, Yaasiinka akhri" ayay iigu sii dartay. Habeenkii hurdo la sheego ma aanu seexan. Fikir iyo waayaha soo kordhay ayaa hurdada ii diiday. Cabsina meesha kama madhnayn. 

Sogsogley

Subixii waxa noo yimid Allah ha u naxariistee adeer Maxamed Barkhad Miigane (Xamaal) oo gaadhigiisii sabaaxa ahaa wata. Diyaargarooba waa la idin kaxaynayaaye ayaa la yidhi. Aniga oo quraac la ii soo dhigay u fadhiya, ayaan isha ku dhuftay, dharkii aabahay AHN xidhnaa shalay ka hor intii aanu geeriyoon. Maryihii oo raadkii qaraxyadu ka sii muuqdaan ayaan arkay. Waxba way iga degi waayeen oo halkaas ayaan kaga kacay.

Waxa la na geeyey Sogsogley oo beerihii awoowo ay ku yaalaan, reero qoyska ka mid ahina ay degan yihiin. Seben barwaaqo ah oo beeruhu baxeen ayay ahayd. Xasiid la noogu dubay dacar inaan in badan cunnay waan xusuusnahay. Saddex habeen inaan halkaas joognay ayaan filayaa.

Xasuuq Dadweyne

Ku soo noqo xasuuqii dadweyne. Diyaaradaha Xabashidu dad ilaa 70 qof ku dhaw ayay dileen. Dadka ugu badan ee meesha ku dhammaaday, arday yaryar oo dugsi hoose dhigta ayay ahaayeen.  12 jirro ayaa ugu waynaa. Dad kale oo waayeel ahina waa ku jireen. Ardaydu  waxay u badnaayeen dugsiga hoose ee Elementeriga. Saaxiibbo badan oo aan si fiican u garanayo ayaa halkaa ku hoyday.

Sida uu mar danbe iiga sheekeeyey adeerkay Axmed Muxumed Xirsi (Baahsane) AHN, aabahay dhaawac ayaa bilawgii soo gaadhay. Safar ayuu ahaa subaxaas oo Jabuuti ayuu u socday. Istaanka baabuurta oo dugsigaas hortiisa ah ayuu joogay. Bawdada iyo luqunta ayay laba filidh ka galeen. Baahsane waxa uu ii sheegay in go’ii shaalka ahaa ee aabahay uu huwanaa uu ku xidhay bawdada si uu dhiiga u joojiyo. Ayaandarrose, markii isbitaalka la geeyeyba waa qudhbaxay. 

Dadkii diyaaraddu ay laysay waxa lagu aasay xabaal wadareed waqooyiga magaaladda ku yaal. Ha yeeshee, aabahay AHN ehelkii markaa joogay waxay go’aansadeen inay gooni u aasaan. Xabaalihii hore ee seeraha Borama ayay ku aaseen. Waxaan qiyaasayaa inay xabaalwadareedka u diideen dareen la xidhiidha inaan meytida loo aasayn si waafaqsan milgihii ay mudnaayeen.

Dhaawac maskaxeed

Dad waa nabadeed u beryey oo aan dagaal ku jirin ayaa subaxaas la xasuuqay. Dad rayid ah, aan hubaysnayn, dugsi jooga oo waxbarasho ku foogan in diyaaraddo dagaal, iyaga oo nabad ku waabariistay  iska gumaadaan, wax si fudud loo ilaawi karo maaha. Waa taariikh mudan in jiilba jiil u gudbiyo oo quluubteena ay ku dhex noolaato. Dadka sida gardarada ah loo laayey, waalid iyo arday ba iyo daaraha burburay marka laga yimaad, waxa aan fududayn dhaawaca maskaxeed ee ardaydii aan ka midka ahaa ee ka badbaaday xasuuqaasi soo gaadhay. Waxaan xusuustaa, in sannadkaas intiisii danbe oo dhan, haddii foosto la riixo aan dugsiga ka soo cararri jirnay. Haddii shanqadh wayni dhacdo, aan judhaba xaafadda joognay. Ardayda waaweyn, gaar ahaan kuwa fasalka 8aad, farsamo ay carruurta kaga cabsiiyaan ayay soo saareen. Inta ay saddex farrood kor u taagaan, sidii wax ay cirka tilmaamayaan, ayay ku dhawaaqi jireen, “Wallaahi waa saddex’. Garro oo hadda saddexdooda farood ayay sheegayaan. Ardayda yaryar ee diyaaradduhu raadka xun ee maskaxiyanka ah u ku reebeen, saddex diyaaradood oo duulaan ah ayay u qaadan jireen. Markaaba waa yaaci jireen oo guryaha ayay gabbood ka deyi jireen.

Fasixii sannadkaas aniga oo Jabuuti jooga, ayaan habeen ku soo baraarugay, iyada oo la igu xoonsan yahay oo la i dejinayo. Show waan sasay oo diyaaradihii dagaalka ee Faransiiska ayaan guuxoodii maqlay, ka dibna, gidaar saddex xagal ah ayaan gabbaad ka deyey. Waxaan maqli jiray, in na loo sheegi jiray, haddii diyaarado ina soo weeraraan, in meel dhufays ah ama gidaar ah aan galno, aayatal kursina aan akhrino. Waa la ii qalbiqaboojiyey, oo inaan Jabuuti joogo la i xasuusiyey, dabadeedna hurdadii ayaan ku noqday. Waa tusaale yar oo muujinaya raadka dagaaladdu ka tagaan. Waa qayb ka mid ah xannuunada laga dabiibo dadka dhacdooyinka argagaxa leh u soo jooga.

Maxaa laga yidhi

Waxaan arkay laba maanso oo ay dhacdadaas u kala tiriyeen abwaan Axmed Faarax Cali ‘Idaajaa’, iyo Prof. Daahir Maxamuud Xaddi. Baroordiiqda iyo dareenwadaagga marka laga yimaad, labadaba waxa laga dheehan karaa xog ku sahansan wixii qulqulato beryahaas dunida ka taagnaa.  Abwaan Idaajaa isaga oo hogatusaalaynaya in ubadkaas iyo rayidkaas la gummaaday aanay sidaas geyin, waa kii lahaa:

Qalbi laawe ba'an iyo, 

Bahal doorsan mooyee,

Nin yaqaani Boorama, 

Bambo kuma garaaceen,

Mar kalena waa kii lahaa,

Bili weeyi samirkuye,

Adna Booramaay garo,

Abwaan Daahir Maxamuud Xaddi, isaga oo sharraxaad juqraafiyeed bixinaya, waa ka intan ku fara-yaraysanaya:

Billi iyo wanaagiyo,

Bashbash iyo barwaaqiyo,

Dhul badhaadhe jiifoo,

Lagu baahi beeliyo,

Barkhad kaydsan baan ahay.

Buqdhadii Dhammuugeed,

Balliyada agteediyo,

Biyaheeda Qoorgaab,

Beeraha Cammuudeed,

Durdurada ka buuxiyo,

Baki seeraheedii,

Buuraha ka soo rogan,

Bulxankeeda Saw iyo,

Baallaha agteeda,

Dhul ballaadhan weeyoo,

Barbarkii aad eegtaba,

Bidix iyo ilaa midig,

Waxa beero teedsane,

Beeshu nabad ku jiiftee,

Barqodharag ku joogtee,

Badarkiyo gallaydii,

Boholaha dhex jiifaa,

Boqolaal kun weeyoo,

Bal qabsoo tilmaambixin,

Kama bogan karaayee.

Abwaanku isaga oo sida muuqata ka mahadhelinaya tacsida iyo dareenqaybsiga, waa ka tixda ku soo gunaanadaya:

Baroordiiqdu maydkaba,

Ka badhkeed inay tahay,

Horaa loo bayaanshee,

Tacsi baaqa heelada,

Bihinbiha walaalnimo,

Wax kastoo baxnaanada,

Badhigooyadayda,

Ciddii baanta taydaa,

Igu booriyaysee,

Boorama haddaan ahay,

Mahad buuran,

Buuxda, iga hoo.


Allah ha u naxariisto dhammaan intii weerarkaas ku nafwayday oo dhan.

WQ: Cabdiraxmaan Aadan Maxamuud

E-mail: abdirahman.adan@gmail.com

 30/01/2022

 

 



Brutal Fighting in Sudan- The Forgotten Tragedy

Fighting broke out between the warring factions in Sudan exactly one year ago. What started out as a disagreement over the merge of paramili...