Sannadkii
1997-kii, markii aan diyaargarowga ugu jirnay bilawga waxbarashada sare ayaan
xogwaraysi tagay, si aan u ogaado macallimiinta wax noo dhigi doonta. Ka hor
inta aanay duruustu si rasmi ah noogu bilaabmin, hal macallin ayuu magaciisu
aad iigu soo noqnoqday. Waa bare sare Faarax Cabdillaahi Fariid oo loo garan
ogaa “Faarax Shuun”, Rabbi naxariiso janno ha ugu deeqee. Anigu markaa,
arag ha danbeeyee, maqalkiisa ayaa xataa kow ii ahaa. Cabdillaahi Xaaji
Indhanuur (hadda madaxda Telesom ka tirsan) oo iga xog-ogaalsanaa, qiyaastiina
Muqdisho macallinka ku yaqaanay, ayaan u waraysi tegay. Kuye waa macallin weyn
oo jaamacaddo badan wax ka soo dhigay.
“Ayaan
baad leedihiin haddii macallinkaasi wax idiin dhigo,” ayuu niyada iigu sii
qaboojiyey.
“كل أمر لا يبدأ باسم الله الرحمن
الرحيم فهو أبتر”
Xadiiska
kor ku qoran ayuu macallin Faarax far aad u qurux badan sabuurada ugu qoray,
maalintii u horaysay ee uu fasal noo soo galo, goor aan malaynayo inay ahayd
maalin ka mid ah bishii Octoober ee sannadkii 1997-kii. Sidaas ayuu macallinkii
inta badan aan magaciisa maqlayay fasalkii u horreeyey magaca Alle ugu
bilaabay. Fasalka sidaas ku bilaabmay, la yaab ma leh inuu noqday mid jid
fiican jideeyey oo barako badan. Xadiiskaasna maalintaas ayaan bartay.
Sida
uu noo sheegay macallin Faarax, dugsiga hoose waxa laga qoray degmadda Saylac.
Kooxdii labaad ee dugsiga halkaas ka bilawda ayuu ahaa. Ardaydii u horreysay ee
dugsiga Saylac lagu furo, sida uu macallin Faarax noo sheegay, waxa ka mid
ahaa, Xuseen Ceelaabe Faahiye (AHN) oo muddo dheer wasiir ka soo ahaa
dawladihii kala danbeeyey ee Soomaaliya. Sannadkii 2019 ayuu qarax ugu dhintay
Muqdisho. Dugsiga dhexe iyo sare, macallin Faarax hoygii Cammuud ayuu ku qaatay
ka hor inta aanu waxbarasho jaamacadeed oo heerar kala duwan ah ugu bixin
dalalka Ingiriiska iyo Maraykanka.
Waxbarasho sare
Maraykan
markii uu waxbarashada u joogay bilawgii lixdamaadka sheekooyin badan oo qosol
leh ayaa ka soo maray. Waxay ku beegnayd goor ardayda madow oo dhan la la yaabi
jiray, mararna gobolada ay waxbarashada u joogeen wiirsi ay kala kulmi jireen.
Wuxuu nooga warbixiyey qiso ka soo martay cuntadan loo yaqaan "hot dogs-ka",
(hilib la farsameeyey oo saandwayj iyo soos laga sameeyo) Laakiin isaga iyo nin
ay saaxiib ahaayeen Soomaali ahaan uun bay u micnaysteen oo qiyaastii way
qaladfahmeen. Waxay u qaateen in hotdogs-ka laga sameeyey hilibka eyda, ka
dibna shigni iyo basbaas lagu xawaasheeyey! Wuxuu yidhi meesha aan ku aragno ‘hotdogs’,
mayl baan ka fogaan jirnay!
Lama
yaabin in macallin Faarax ‘hotdogs’ qaladfahmo bilawgii lixdamaadka, aniguba
qarnigan kow iyo labaatanaad, haddii aanu oday “Google” i saacidin, hubaal uma
sheegeen!
Maalintii
toogashada lagu dilay madaxweyne John. F Keneddy, inuu si wacan u xusuusto ayuu
noo sheegay. Waa Noofamber 22, 1963-kii, maalmahaas oo uu Maraykan waxbarashada
u joogay.
NTEC iyo Lafoole
Ka
hor intii aan la furin kulliyaddii macallimiinta ee Lafoole, National Teacher
Education Centre oo NTEC loo soo gaabin jiray ayaa macallimiinta lagu tababari
jiray. Faarax macallimiintii NTEC wax ka dhigi jirtay ee dalka barayaasha u soo
saari jirtay ayuu ka mid ahaa. Markii danbe ee kulliyaddii macallimiinta ee Lafoole
la furaynna, sannadkii 1968-kii, halkaasi ayuu shaqadiisii barrenimo ka sii
watay, ka hor inta aanu dalka ka dhoofin.
Fartii shaqo galisay
Waxaan xusuusnahay mar uu nooga warramay shaqo uu ka helay
shirkad fadhigeedu ahaa dalkaasi Liibiya. Codsi baan u qortay buu yidhi
macallinimo ah. Sarkaal Falastiini ah ayaa shirkadda ka madax ahaa. Aqoondarro
ama cunsurinimo mid ay ka ahaydba, sarkaalkii ha yidhaahdo codsigan cid baa kuu
soo qortay, adigu af Carabigan ma qori kartid. “Aniga ayaa qoray” ayaan si
kalsooni leh ugu tiraabceliyey buu yidhi. Inta uu qalin iyo warqad ii dhiibay
ayuu yidhi halkan hortayda fadhiiso oo hadda qor. Dhawrkii sadar ee u horreeyey
markaan qoray ayuu yidhi, bes intaasi inagu filan. Sidii ayaanan shaqadii ku
helay. Waxaan shaqadaasi ku helay baan dadka, kaftan ahaan ugu odhan jiray buu
yidhi, kaliya khadkayga (fartayda) Carabiga ah.
Luqad fudud oo la wada fahmi karo
Mudaddii uu macallinka noo ahaa Faarax, wuxuu isku dayey inuu
aasaaska luqadda na baro. Wuxuu aad u necbaa oo dagaal weyn la galay, dadka
kelmadaha waaweyn iska raadraadiya. Luqad fudud oo la wada fahmi karo ayuu
dhiirigalin jiray. In si dhab ah qofku wax u barto oo aan tirada sannadaha uun
la tirsan ayuu nagu boorrin jiray. Buugtan waaweyn ee aad xambaarsan tihiin la falgalla
oo dhuuxa ayuu odhan jiray.
Buugta uu wax nooga dhigi jiray, rag door ah ayaa saluugay oo ka
xanaaqay. Iyaga oo ka cadhaysan buugtaas, waxay ku doodeen in buugtani yihiin
kuwii atlasta lagu dhigan jiray, jaamacadna aanay u qalmin. Isaguse nuxurkiisu
wuxuu ahaa in ardayga hadalka iyo qoraalka uu ka saacido, oo waliba luqad qurux
badan, sahal ah oo la wada fahmi karo ardayda baro.
“Anigu xitaa boqoradda Ingiriis waan la kulmay, luqad fudud bay
igula hadashay” ayuu mar noo sheegay. “Waxan waaweyn ee dirqiga idinkaga soo
baxaya, dadku ma yaqaanaan ee iska dhaafa” ayuu mar walba odhan jiray. Ardayga
kalmado waaweyn oo aan daruurri ahayn iska raadiya, qora ama adeegsada marka uu
hadlayo, wuu qabsan jiray oo ku boodi jiray. Sidoo kale wuxuu si adag noogu leyli
jiray xeerka astaamaynta qoraalka. Hakad, joogsi, in xaraf weyn lagu bilaabo
eray kasta oo sadar ku bilaabmo, kicinta codadka ama hoos u dhigooda, dhawaqa
saxda ah ee erayada iwm. Xeerarkaasi lama dhaafaan bay agtiisa ka ahaayeen.
Qofka ilaalin waaya, waa loo kala baxayey. Maanta oo dhan ayuu hadduu doono ka
sheekayn karayey gefka aan loo dulqaadan karin ee qofkaasi galay! Ka si fiican
u ilaaliya miyaa, cirka ayuu gayn jiray, cid walbana wuu uga sheekayn jiray. Labada
midna uma waayi jirin eray maad ah, lagu qoslo; xaqiiqadana ku salaysan.
Hadaladii mahadhada reebay ee uu nagu sifayn jiray- canaan, carin iyo cisayn-
ilaa maanta oo dhawr iyo labaatan gu’ ka soo wareegtay, marka ardaydii berrigaasi
is hesho, wali waa mawduuc xiise leh oo waqti lagu qaato.
Maalmihii iskugu kaaya horraysay ayaan eray Ingiriisi ah, si
qalad ah ugu dhawaaqay. Wuu iga saxay oo dhawr jeer ku celceliyey. Show inaan
ka daba idhaahdo ayuu doonayay. Cabdikariim Cabdiraxmaan Aw Gamboole (hadda
Kanada ayuu degan yahaye) oo i ag fadhiyey ayuu si lagu wada qoslay u waydiiyey:
“Ninkani miyuu dhego laaya’ay!”. Aad baa la iigu wada qoslay!
Quraanka barta
Wuxuu
odhan jiray haddii aad rabtaan in qoraalkiina aan laga xiiso dhicin oo dadku jeclaadaan
Quraanka barta. Wuxuu ku celcelin jiray sida Quraanku u qoran yahay, waa la
yaab iyo farsamo aan cidi keeni karin. Maalin dhan baan xusuustaa oo
habqoraalka hagaagsan aan ku qaadanay suuradda “Al-Infidaar”. Waxa uu ku dabbaqayey
qawaacidda habqoraalka toolmoon. Sida fikrad loo dhiso, loo soo bandhigo,
haddana si asluubaysan oo xoog badan loo raaciyo weedho xoojinaya doodda ayuu
ku nuuxnuuxsan jiray. Humaagyo aan maankayga ka bixin, walina i anfaca ayaan
casharadaas ka dheefay.
Eray margi noqday
Macallin
shaqo badan oo aan fasalka uun iska iman ee soo diyaargarooba ayuu ahaa.
Ardaydanna sidoo kale waa ka shaqaysiin jiray. Cannaani kuma yarayn, oo dad
badani cabsi ay ka qabeen ayay uga baaqdeen fasaladiisa, halka kuwa kalena,
markii uu ka shaqaysiiyey, si wacan wax uga barteen.
Inkasta
oo uu markaa 40 sanno iyo ka badan mihnadda macallinimada heerar kala duwan,
meelo kala duwan, kaga soo shaqeeyey, haddanna bare aan is dhigan oo diyaarinta
darsiga u hagarbaxa ayuu ahaa. Maalmuhu ma yarayne, subax uu cashar noo
dhigayey ayaa weedh margi noqotay ka soo horbaxday. Kalmaddan
“Chlorafluaracarbons” ayaa ku soo baxday. Sida dadka qaar, ma qardajeexin, mana
qarsan eraygan aanu hore u arag.
“Kalmadanni
way iga danbaysay, waan se soo baadhayaa’ ayuu si daacad ah u yidhi.
Rabbi
naxariistii janno ha ka waraabiyee, marxuum Cabdiqaadir Cige Mataan oo
fasalkayaga ahaa ayaa gacanta taagay. “Macallin waa ereybixin ay u
istimcaalaan gaasaska walxaha qaar sii daayaan, isla markaana ka qayb qaata fiditaanka dilaaca dahaadhka Ozone ka"
ayuu yidhi isaga oo sharraxaya macnaha iyo nuxurka eraygan fahamkiisu adkaaday.
(Cabdiqaadir, AHN nin wax akhriya, idaacadaha iyo barnaamijyadoodana aad ula
socda ayuu ahaa).
"Oo
yaa kuu sheegay” ayuu waydiiyey Cabdiqaadir (isagu Jibriil ayuu ugu yeedhi
jiraye), isaga oo la amakaagsan jawaabta waafiga ah ee ardayga ka soo
baxday.
"Isagu
waa abwaan oo wuu garanayaa" ayuu haddana macallin Faarax iskugu
jawaabay. Erayga "Abwaan" waxa uu siin jiray ama uu ugu yeedhi jiray
ardayda uu fahamkooda la dhacsan yahay.
Kulliyadda luqadaha
Goor
aan filayo inay ahayd 2012 ayaa gabadh ardayad Cammuud ka ahi ila soo
xidhiidhay. Mugga dhawr qoraal oo aan feegaray oo Af-Ingiriisi ah ayay
akhriday. Laye “Waxaan maqlay inaad Cammuud ka baxday, luqadaaduna aad bay u
fiican tahaye, siday u dhacday?” Annaga taayadu hadda heerkaas ma
gaadhsiisna, ayay ku sii kabtay!
Qoddobo
aan is lahaa waa kuwo sal u ah kala duwanaanta ay sheegtay ayaan la wadaagay.
Ha yeeshee qodobka ugu muhiisman waxaan u qabaa inuu ahaa fursaddii aan u
helnay in macallin Faarax wax na baro. Dufcadihii u horreeyey ayaa doobir gaar ah
u helay waxbarista macallin Faarax.
Markii
sannadkii 1aad noo dhammaaday ee la kala dooranayay kulliyadaha la galayo, koox
arday ah ayuu macallin Faarax si gaar ah u xushay. Sida laga warqabo labo
kulliyadood oo kaliya ayaa markaasi la furi rabay: 1. Kulliyadda Tababarka
Macallimiinta iyo 2. Kulliyadda Maamulka Ganacsiga. Culays xoogleh ayaa na lagu
saarayey inaan galno kulliyada macallimiinta, laakiin waxaan maamulkii ka codsannay
bal in cid kulliyadda maamulka warbixin naga siisa na loogu yeedho, maadaama
macallimiintii markaa wax noo dhigaysay takhasuskoodu macallinimo u badnaa.
Xasan Cumar Hallas oo aan markaa wali macallin/hormuud noo noqon ayaa na loogu
yeedhay. Isaga ayaa fikrad naga siiyey oo nala wadaagay koorsooyinka lagu qaato
kulliyada maamulka ganacsiga. Markii uu sabuurada ku qoray liiska koorsooyinka
la qaato ayaa arday dhinaca danbe gacanta ka taagay.
“Macallin,
koorsadaa waad laba jeer qortay” ayuu yidhi, isaga oo is leh macallinku malaha
waa ilduufaye baraaruji.
Sida
muuqata, ardaygaasi wuxuu isku qaldayey labada koorso ee ‘Macroeconomics iyo Microeconomics’.
Inta
uu macallin Xasan qoslay, waxoogaa neeftuuray ayuu si kaftan ah u yidhi, “Waar
shaqo iskuma leh; waa laba koorso oo aad u kala fog. Waad baran doontaan.”
Faarax
ardaydaas uu la soo baxay waxa uu u rabay inay galaan kulliyadda luqadaha, si
gaar ahna luqadda iyo suugaanta Ingiriisiga u bartaan. Ha yeeshee markii danbe
kulliyadda maamulka ganacsiga ayay ku danbeeyeen intoodii badnayd.
Macallinimada
ka sokow, arday ay aad iskugu xidhnaayeen macallin Faarax Allah ha u
naxariistee ayaan ku jiray. Maalintii iskugu kaaya danbaysay, aniga oo Hargeysa
ka tegay ayaan is aragnay. Si kalgacal, qiimeyn iyo qadarin leh ayaan isku qaabilnay.
Shaqadii markii uu iga waraystay, ayuu ii raaciyey: “Madaamadii ka waran
adeer”. Kelmadda ‘madaamad’ ayaan hore u soo saari waayey. Awal waan ogaa
inuu xaaskayga aqoon u lahaa, balse mar danbe ayaan fahmay inuu xaajiyo Ifraax
iga warsannayo.
“Waan
idiin duceeyey ee salaan iga gaadhsii adeer” ayuu sii raaciyey.
Allah
ha u naxariistee, macallin Faarax waxa uu xaqii haleellay 10/06/2009, isaga oo
72 jir ah. Si fiican oo milgo leh ayaa loogu sii galbiyey hoygiisii rasmiga
ahaa. Tacabkii uu waxbarashada ku soo bixiyey awgii, waxa uu u qalmaa in meel
muuqata loogu magacdarro, sida mid ka mid ah hoolasha waaweyn ee Jaamacadda
Cammuud.
Rabbi
ha u naxariisto oo ha u nuuro xabaasha bare sare Faarax Cabdillaahi Fariid oo
ku magac dheeraa “Faarax Shuun”
Mahadnaq:
Waxaan
halkan uga mahadcelinayaa asxaabta hoos ku qoran oo qayb ahaan, xogta qormadan
aan ka xaqiijiyey:
1. Cabdixakiim Axmed Faarax
2. Cabdikariim Sh. Cabdiraxmaan
Cismaan (Aw-Gamboole)
3. Ifraax Maxamed Cabdi (Galbeedi)
4. Barkhad Maxamed Diiriye (Dhiisidoon)
XsXuquuqda sawirka; Ifraax Galbeedi
X
WQ: Cabdiraxmaan
Aadan Maxamuud
E-mail:
abdirahman.adan@gmail.com